حفاظت از محیط زیست و اطمینان از پایداری و همه جانبه بودن آن، از جدی ترین چالش ها فراروی شهروندان شهر کابل است


بررسی چالش ها و راهکارهای مدیریتی بهبود محیط زیست شهرکابل
بخش اول:
حفاظت از محیط زیست و اطمینان از پایداری و همه جانبه بودن آن از جدی ترین چالش های فراروی شهروندان شهر کابل است.
با توجه به افزایش جمعیت شهرنشین، در شهر 5-7 میلیون نفری کابل و داشتن محیط سالم و عاری از هرگونه آلودگی ها، یکی از بهترین گزینه ها ارائه راهکارهای مدیریتی می باشد.
راهکارهای مدیریتی تلاش دارد، تا سلامت شهروندان شهرکابل را در مقابل آلودگی های مانند؛ (آب، خاک، هوا و صوت) و شرایط نامناسب تنش های عصبی ناشی از آلودگی ها را از بین ببرد و یا گفته میتوانم اینکه اين روزها، آلودگي هواي شهر کابل، بيشتر از هر موضوع ديگر حيات و سلامتي شهروندان پايتخت را به خطر انداخته است و يک تهديد جدي به شمار مي رود.
شهروندان کشور هر روزه عکس هاي از آلودگي هواي کابل در شبکه هاي اجتماعي ميگذارند و نگراني شان را در اين مورد ابراز مي دارند.
اما اداراه ملي حفاظت ازمحيط زيست هنوز به اين مشکل توجه نکرده است و هيچگونه گزارشي از ميزان آلودگي هواي شهر کابل ارائه نکرده است.
کابل يکي از آلوده ترين شهرهاي جهان به شمار مي رود هر ساله با آغاز فصل زمستان، آلودگي شهر کابل به شدت افزايش مي يابد و به احتمال زياد از حد مجاز آلودگي هوا، مي گذرد.
در ساير کشورها وقتي آلودگي هوا از حد مجاز آن مي گذرد، اداره ي هوا شناسي نکات ايمني را به مردم گوشزد مي کند و راه حل هاي براي کاهش آلودگي هوا و جلوگيري از افزايش بيشتر آن، ارائه مي کند، اما متاسفانه مسئولين بخش هواشناسي افغانستان نه تنها که راهکاري براي کاهش آلودگي هوا ندارند، بلکه ميزان آلودگي هوا را نيز براي شهروندان کشور اعلام نمي کنند و از تاثيرات آلودگي هوا بر سلامت مردم، هشدار نمي دهند.
اداره ملي حفاظت محيط زيست در سال 1384 ايجاد گردید تا براي حفاظت از محيط زيست افغانستان و کنترول آلودگي هواي شهرهاي بزرگ کشور، کار کند.
اما با گذشت بيش از هفده سال از فعاليت اين اداره، کمترين کار براي کاهش آلودگي هواي شهر کابل صورت نگرفته است و پايتخت کشور هر روز بيشتر آلوده مي شود و خطرات ناشي از آن، شهروندان پايتخت نيشين را تهديد مي کند.
بناً قبل از بحث روی موضوع در وهله نخست به کلیات موضوع می پردازم.
تعریف آلودگی محیط زیست
آلودگی محیطی اثری است که بهدلیل تغییرات نامطلوب در محیط اطراف ما ایجاد میشود و تأثیرات بدی بر حیات گیاهان، حیوانات و انسانها میگذارد. مادهای که باعث آلودگی محیط زیست میشود بهعنوان آلاینده شناخته میشود.
آلایندهها میتوانند مواد جامد، مایع یا گازی باشند که بهدلیل فعالیتهای انسانی یا اتفاقات طبیعی تولید شوند.
گروهی از آلایندهها بهسرعت توسط فرآیندهای طبیعی تجزیه میشوند، درحالیکه گروهی دیگر از آلاینده ها به آهستگی تجزیه میشوند و برای چندین دهه بدون تغییر در محیطزیست باقی میمانند، مواد پلاستیکی و فلزات سنگین از این دسته هستند.
این مواد میتوانند تا سالها دوام بیاورند و خطرات غیرقابل جبرانی برای موجودات زنده ایجاد کنند.
حالا که دانستیم آلودگی محیط زیست چیست با ما همراه شوید تا با اثراتآن بیشتر آشنا شویم.
اثرات آلودگی محیط زیست چیست؟
تجربه زندگی در سالهای اخیر بیشتر از هر زمان دیگری به همه مردم نشان داده است که اثرات آلودگی محیط زیست چیست و چگونه میتواند حتی در کوچکترین جزئیات، حیات ما را تحت تأثیر قرار بدهد. آلایندهها صرفنظر از اینکه منشأ آنها چه باشد، توسط باد یا آب به مکانهای مختلفی منتقل میشوند، همچنین گاهی هم خود انسان مستقیماً برخی از آلایندهها را وارد محیط زیست میکند. این فرایند درنهایت به آلودگی هوا، آب و خاک منجر میشود.
اگر خاک آلوده شود، میکروارگانیسمهای مفیدی که در آن زندگی میکنند، میمیرند و حاصلخیزی خاک از بین میرود، درنتیجه تولید محصولات زراعی کاهش مییابد. با توجه به این روند تصور کنید که خاک غیرحاصلخیز چه تأثیرات منفیای بر جامعه بشری خواهد گذاشت.
انواع آلودگیهای محیطی
همانطور که میدانید آلودگی محیط زیست درنتیجه رشد سریع جمعیت و صنعتیشدن، با سرعت نگرانکنندهای در حال افزایش است.
حجم زیادی از فاضلابها و پسابهای خانگی، پسابهای صنعتی، تخلیههای کشاورزی، مواد شوینده، فلزات سمی و مواد رادیواکتیو سالهاست که وارد بستر رودخانهها میشود، آلودگی آبها جان همه موجودات زنده را به خطر انداخته است.
بهغیراز آلودگی آب، فعالیتهای وسیع و بیملاحظه انسانها در چند دهه اخیر آلودگی هوا، آلودگی خاک و آلودگی صوتی و آلودگی رادیو اکتیو را نیز برای محیط زیست به همراه داشته است.
در ادامه انواع این آلودگیها را بررسی خواهیم کرد.
- آلودگی هوا
اگر بخواهیم بدانیم دامنه آلودگی محیط زیست چیست و تا کجا میتواند نفوذ کند، اولازهمه باید به هوایی که تنفس میکنیم بپردازیم. همانطور که میدانید جو از درصد معینی از گازها تشکیل شده است.
هرگونه تغییری در ترکیب این گازها میتواند برای بقا خطرناک باشد. متأسفانه در چند دهه اخیر تعادل ترکیب گازها بههمخورده است و نتیجه این تغییر را ما در افزایش دمای زمین میبینیم، پدیدهای که بهعنوان گرمایش جهانی شناخته میشود.
مهمترین عوامل آلودگی هوا را میتوان سوختهای فسیلی که مقدار قابلتوجهی دیاکسیدگوگرد تولید میکنند، موتر که منابع اصلی گازهای گلخانهای هستند، فعالیتهای کشاورزی با تولید حجم زیادی از گاز خطرناک آمونیاک و همچنین کارخانهها و صنایع، دانست که مونوکسید کربن، ترکیبات ، هیدروکربنها و مواد شیمیایی را راهی جو میکنند.
- آلودگی آب
از آلودگی آب بهعنوان آلودگی بدنههای آبی یاد میشود. این آلودگی زمانی رخ میدهد که رودخانهها، دریاچهها، اقیانوسها، آبهای زیرزمینی و سفرههای زیرزمینی به پسابهای صنعتی و کشاورزی آلوده شوند.
این آلودگی تأثیرات منفی زیادی بر تمام اشکال حیاتی که به آن متکی هستند، میگذارد.
از مهمترین علتهای آلودگی آب میتوان به شهرنشینی، جنگلزدایی، پسابهای صنعتی، استفاده از مواد شوینده و کودها و روانابهای کشاورزی اشاره کرد.
- آلودگی خاک
وجه دیگری که در پاسخ به سوال آلودگی محیط زیست چیست بایدبه آن پرداخت، آلودگی خاک است.
آلودگی خاک از سطح زیاد مواد سمی در خاک ایجاد میشود و یکی از بزرگترین نگرانیهای محیط زیستی است.
چراکه این نوع از آلودگی میتواند اثرات مضر متعددی بر اکوسیستم و سلامت انسان، گیاه و حیوان داشته باشد.
اثرات مخرب آلودگی خاک ممکن است از تماس مستقیم با خاک آلوده یا تماس با منابع دیگر مانند آب یا غذا، ایجاد شوند.
برای مثال، قرارگرفتن در معرض خاکی که حاوی غلظت بالایی بنزن باشد، خطر ابتلا به سرطان خون را افزایش میدهد.
از مهمترین آلایندههای موجود در خاکهای آلوده میتوان به موارد زیر اشاره کرد.
- آلودگی صوتی
با افزایش جمعیت انسان، آلودگی صوتی به یک نگرانی جهانی تبدیل شده است.
از مهمترین عوامل ایجاد این نوع آلودگی میتوان به وسایل نقلیه، هواپیما، ماشینآلات صنعتی، بلندگوها، ترقهها و سایر وسایل مشابه اشاره کرد.
متأسفانه سروصدای زیاد تأثیرات ناخوشایند زیادی دارد و نباید آلودگی صوتی را دستکم گرفت.
آلودگی صوتی باعث ناشنوایی در افراد مسن، سردرد، اختلال خواب و استرس، فشارخون بالا و سایر مشکلات سلامتی میشود.
بسیاری از مطالعات نشان دادهاند که آلودگیِ صوتیِ صنعتی، توانایی شنوایی انسان را تا حدود ۲۰ درصد کاهش میدهد.
- آلودگی رادیواکتیو
این آلودگی بهدلیل اثرات دائمی آن یکی از خطرناکترین آلودگیها محسوب میشود. این آلودگی که میتواند از دفع زبالههای هستهای ایجاد شود سبب سرطان پوست، سرطان خون و ناباروری میشود. همچنین قرار گرفتن در معرض تشعشعات رادیواکتیو نقایص مادرزادی و نابینایی را بههمراه خواهد داشت. آلودگی رادیواکتیو میتواند بهطور دائم خاک، هوا و آب که منابع اصلی حیات هستند را تغییر دهد
دلایل و عوامل آلودگی هوا شهرکابل.
- عدم تطبیق قانون، مقررات و پالیسی محیط زیست.
- استفاده از مواد دودزا بی کیفیت
- نبود برق دوامدار.
- سوخت غیرمعیاری( تیل بی کیفیت، لابر، تایر، پلاستیک…)
- تراکم بیش از حد نفوس
- پایین بودن سطح دانش و آگهی دهی برای شهروندان.
- نبود سیستم منظم کانالیزاسیون.
- فقر و بیکاری.
- ساختمان های خود سر و غیرمسؤل.
- فعالیت های ساختمانی و اعماری مجدد.
- حمام های عمومی و سقاوه ها.
- نانوایی ها/خبازان.
- سیلو ها و شیرنی پزی ها.
- فابریکه های مخلوط قیر.
- گرد و غبار و ذرات معلق.
- ستیشن های برق حرارتی.
- پیاده رو ها و عابرین.
- فابریکه های ریگریشن یا آسیاب جغل.
- وسایل ترانسپورتی کهنه که سرویس نمیشوند.
- سوختاندن تیل بي کیفیت در وسایل. ترانسپورتی
- نظر به اذدحام ترافیک، سرعت عراده جات. بسیار کم و یا در اوقات معین روز که اذدحام می باشد و موتر ها درسرکها استاده میباشند که دراین صورت افرازات گازهای مضر زیاد میباشند.
- آلودگی هوا مواد ذهری زیاد دارند مانند NOx, SO2, HC, CO, Lead Oxide in tail gas
- چون ارتفاع افراز و تشتت گاز ها نزدیک تنفس انسانهاست و تردد وسایل هم در آن وقت زیاد است که مردم به کار میروند وبرمیگردند پس همین اشخاص زیاد معروض به تنفس آلودگی میشوند نسبت به کسانیکه در خانه هستند.
وسایط زیاد آهسته حرکت میکنند و یا ایستاد میباشند و گازات مضره را زیاد تولید میکنند.
- سوختاندن ذغال سنگ، پلاستیک، چوب، تیل و غیره برای گرم کردن خانه ها
- داشهای خشت تایر ها، پلاستیک و غیره مواد بي کیفیت رامیسوزانند.
- فعالیت های فابریکه های تولید کننده آلودگی هوا موجود دربین شهر کابل
- جنریتورهای دیزلی
- گرد و خاک برخاسته از سرکها که خاک پر میباشند وساحات تخریب شده تپه ها و غیره
- نبود ساحات سبز در شهر کابل و نواحی آن و گرد وخاک معلق در هوا همراه با دود یاد شده در بالا.
- موثریت پایین سوخت آشپزخانه 30% و خصوصا از آشپزخانه های خانه های کوچک تنها 15-20% میباشند.
- ارتفاع پایین دود رو ها در خانه های رهایشی، به هر اندازه ای که ارتفاع دود روها کم باشد به همان اندازه آلودگی هوا در سطح زمین زیاد میباشد.
- نفوذ و تاثیر ثبات اتموسفر ،ثبات اتموسفر بالای تیت شدن آلودگی هوا اثر میگذارد.
مسله درجه حرارت بالا با ارتفاع بلندرا بنام عقبگرد یا بازگشت یاد میکنند، چون اتموسفر بصورت عمودی حرکت نمیکند و درصورت ثبات اتموسفر بصورت افقی هم حرکت کرده نمیتواند و تیت و پراگنده نمیشود.
تجزیه و تحلیل عوامل موثر ایجاد کننده آلودگی آب و هوا در کابل
کابل شهرى که جمعیت آن حدود 5-7 میلیون تن تخمین زده شده است، داراى ٢٢ ناحیه بوده و به طور اوسط در هر کیلومتر مربع آن ٧٩٠٧ تن زندگى میکنند.
روزنامه گاردین در سال ۲۰۱۴ شهر کابل را به عنوان پنجمین شهر رو به رشد در جهان شناسایى کرده است.
با این حال کارشناسان و آگاهان امور چند عامل را برای آلودگی آب و هوای شهر کابل نام می برند که به قرار ذیل می باشد:
الف-سیستم ترانسپورت شهری
کابل، بدون شک، تنها پایتخت جهان است که از نبود سیستم منظم ترانسپورت شهری رنج میبرد.
معضلی که موجب به میان آمدن آلودگی هوا است، شده و امنیت صحی باشندگان آن را در خطر کامل قرار داده است.
انجنیر رحیم الله آریانفر کارشناس امور محیط زیست میگوید که ترانسپورت شهری، نقش مهمی را در آلودگی هوای شهر کابل دارد. «ترانسپورت غیر منظم است؛ بسهای شهری نیست، همهاش موترهای خرد است و از سویی هم این موترها کهنه است.» به باور وی، پایین بودن کیفیت تیل در کنار فرسوده بودن ماشین موترها در کابل به آلودگی هوا کمک میکند.
اما این اداره میگوید که حالا در هر ماه مدیریت ترافیک کابل بررسیهای ویژهی انتشار دود و گازهای مضرهی موترها را شروع کرده است که پس از بررسی، موتری که مشکل داشت و دودزا بود، جواز سیر آن گرفته شده و به تعمیرگاه میفرستند، که پس از ترمیم، دوباره فعالیت کند.
ادارهی ملی حفاظت از محیط زیست نیز گروه بررسی از کیفیت سوخت موترها را راه انداخته است؛ این گروه هنگام شناسایی موترهایی را که باعث آلودگی هوا میشود، با رنگ نشانی کرده و فهرست آن را به مدیریت ترافیک معرفی میکند که پس از جریمه، این موترها برای ترمیم اساسی به تعمیرگاه فرستاده شود.
ب-زغال سنگ و آلودگی هوای کابل
یکی از مهمترین دلایل آلودگی هوای شهر کابل، استفاده زغال سنگ است، حفیظ الله نیکپور یکتن از استادان دانشگاه میگوید: «سنگ زغال، منبع عمدهی آلودگی هوا در شهر کابل به شمار میرود؛ صنعت، مرکز گرمی، فابریکهها، کورههای تولید گج و داشهای خشتپزی، فعالیتهایی است که همیشه با استفاده از سنگ زغال به پیش میرود.»
او میگوید که استفاده از زغال سنگ در این فعالیتها مهمترین عامل آلودگی هوای کابل است، اما مشکل دیگر این است که زغال سنگ در کابل پیش از تصفیه، به مصرف میرسد که باعث آلودگی بیشتر میشود.
ج-سوزاندن چوپ و پلاستیک
سوزاندن چوپ در هوای کاملاً پاک شاید موجب آلودگی بیشتر نشود؛ اما در کابل سوزاندن چوپ نیز بار اضافی به شانهی هوای آلودهی آن است.
شماری از خانوادههای کابل که با فقر درگیر استند؛ پلاستیک میسوزانند.
منصور قاسمی یکتن از دانشجویان محیط زیست میگوید: «مشکل کلان ما فقر است، مردم از ناگزیری که کودکان شان از سردی در امان بمانند، به ویژه خانههایی که در دامنهها و ارتفاعات کوهها ساخته شده است پلاستیک و تایر میسوزانند». اما در شهر کابل، کورههای خشتپزی نیز از فعالیتهایی است که در کنار زغال سنگ، از سوخت پلاستیک مثل تایرهای کهنه استفاه میکنند که عامل خطرناک آلودگی هوا در کابل است.
د-جنراتورها
با شروع فصل سرما، کابل همهساله از برق ۲۴ساعته محروم است و این باعث میشود که بیشتر مردم برای فعالیتهای خرد و ریزه از جنراتور استفاده کنند.
استفاده از جنراتور آلودگی هوا را نیز در پی دارد.
به اساس آمار ادارهی محیط زیست، 50 تا 70 هزار جنراتور بزرگ در شهر کابل وجود دارد.
در کنار این عوامل، خانههای خودسر، خامه بودن سرکها و کوچهها، نبود سیستم کانالیزاسیون شهری نیز به آلودگی هوا در کابل کمک میکند.
با این همه، علل دیگری نیز هستند که بیشترین نقش را در آلودگی هوای کابل دارند.
هـ-نبود گاز مایع و برق همهوقت با بهای مناسب
نبود برق ارزان و همه وقت باعث شده است که بیشتر فعالیتهای خرد و بزرگ و خانهها از زغال سنگ استفاده کنند که به گونهی بالقوه، باعث آلودگی هوای کابل میشود.
همینطور نبود گاز مایع به اندازهی کافی و با بهای مناسب نیز باعث شده که بیشتر مردم برای فعالیتهای درون خانه از زغال سنگ و چوپ استفاده کنند که باعث بیشتر شدن آلودگی هوا در شهر کابل شده است.
فقر، مهمترین دلیل آلودگی هوا در شهر کابل است. فقر باعث میشود که مردم نتوانند از انرژی پاک مثل گاز مایع استفاه کنند و این باعث میشود که دنبال سوختهای فسیلی مثل زغال سنگ بروند که عامل مهم آلودگی هوا در شهر کابل است.
و-عدم آگاهی مردم
به اساس تحقیقاتی که ریاست محیط زیست کابل انجام داده است؛ نشان میدهد که ۶۷ درصد دلیل آلودگی هوا نبود آگاهی مردم است. اسامه میرزایی، یکتن از استادان دانشکده محیط زیست کابل میگوید که مردم باید به این آگاهی برسند تا علیه حکومت اقامهی دعوا کنند؛ حق خود را که تنفس هوای پاک است بخواهند.
به دلیل فقر و تراکم جمعیتی، آلودگی هوا در شهر کابل، از یک محل تا محل دیگر فرق میکند.
«متأسفانه در مناطق فقیرنشین، زبالههای برخواسته از آن بیشتر جمعآوری نشده و به دلیل فقر بیشتر از انرژیهای فسیلی استفاده میکنند.
ساحات سبز پوششی نیست و همینطور آب صحی نیز وجود ندارد».
در شهر کابل؛ جادههایی که به ساحات دیپلماتنشین و سرمایهدارنشین منتهی میشود پخته کاری شده، ساحات سبز شان را بیشتر میسازد.
عامل دیگر، خودسر بودن این مناطق است که شهرداری کابل به دلیل آن نمیتواند خدمات یکسان را ارائه کند.
ریاست محیط زیست کابل نواحی پانزده، هفده، یازده و سیزده را به دلیل آلودگی هوا، آسیبپذیرترین محلهای شهر کابل شناسایی کرده است.
این مناطق نسبت به دیگر گوشههای شهر در تابستان گرمتر و در زمستان سردتر است.
در نهایت در شهر کابل؛ جغرافیا، تراکم بیش از اندازهی جمعیت، فقر، عدم آگاهی مردم، سوزاندن زغال سنگ، ترانسپورت شهری، خودسر بودن بیش از ۷۰ در صد خانهها، مشکل در کود جزا، و مهمتر از همه، کوتاهی و ارزش نگذاشتن دولت به محیط زیست، دست به دست هم داده و از کابل شهری ساخته است که هوای آن نیز سالانه هزاران نفر را به کام مرگ میفرستد.
اثرات الودگی هوا و تاثیر آن بر سلامتی انسان
به طور کل، افراد طیف گستردهای از اثرات سلامتی را از قرار گرفتن در معرض آلودگی هوا تجربه میکنند.
اثرات را میتوان به اثرات کوتاه مدت و اثرات بلندمدت تقسیم کرد.
- اثرات کوتاه مدت آلودگی هوا
اثرات کوتاه مدت که موقتی هستند، شامل بیماریهایی مانند سوزش بینی، گلو، چشم یا پوست، ذات الریه یا برونشیت میشوند. آلودگی هوا همچنین میتواند باعث سردرد، سرگیجه و تهوع شود.
بوهای ایجاد شده توسط کارخانهها، زبالهها یا سیستمهای فاضلاب نیز آلودگی هوا محسوب میشوند. این بوها کمتر جدی اما همچنان ناخوشایند هستند.
- اثرات بلند مدت آلودگی هوا
اثرات بلندمدت آلودگی هوا میتوانند برای سالها یا برای همیشه باقی بمانند. آنها حتی میتوانند منجر به مرگ فرد شوند. اثرات طولانی مدت ناشی از آلودگی هوا شامل بیماریهای قلبی، سرطان ریه و بیماری های تنفسی مانند آمفیزم است. آلودگی هوا همچنین می تواند باعث آسیب طولانی مدت به اعصاب افراد، مغز، کلیه ها، کبد و سایر اندامها شود. برخی دانشمندان گمان میکنند که آلایندههای هوا هر ساله باعث مشکلات زیادی از جمله نقصهای مادرزادی میشوند.
حامیه نادری
آژانس خبری گردش اطلاعات-کابل





